Richard Ford

 

گفتگو با ریچارد فورد

استاد داستان کوتاه

گاردین

1 دسامبر 2007

سوفی هریسون

فرشید عطایی

سه گانه ای که ریچارد فورد سال ها پیش درباره یک نویسنده ورزشی که به دلال معاملات املاک تبدیل شده بود، نوشت 21 سال از عمر او را به خود اختصاص داد و برای او شهرت به ارمعان آورد. ولی ریچارد فورد استاد داستان کوتاه هم هست و به تازگی مجموعه جدیدی را ویرایش کرده است. سوفی هریسون گزارشگر روزنامه گاردین با او دیدار می کند:

در یک بعد از ظهر روشن و آفتابی در ادینبورگ ریچارد فورد رمان نویس برنده جایزه پولیتزر یک پلیور بنفش تازه و یک پیراهن مردانه سفید نو و یک شلوار که فقط اندکی از جوراب شیکش را نمایان می کند، پوشیده است. اصلاً این خطر او را تهدید نمی کند که احیاناً او را با شخصیت داستانی معروفش یعنی "فرانک باسکومبه" یکی بگیریم؛ این شخصیت داستانی هم در طول سالیان دراز زندگی ادبی خود همیشه لباس های بی کلاس پوشیده، و لباس های خود را از ژورنال ها انتخاب کرده است. فورد سال گذشته با انتشار رمان "لی آو د لند" ترلوژی خود در مورد فرانک باسکومبه را تکمیل کرد. باسکومبه یک ورزشی نویس سابق بود که به دلال معاملات املاک تغییر شغل داد؛ او قابل باور ترین شخصیت داستانی در ادبیات آمریکا است. تازه ترین پروژه ریچارد فورد که چاپ ویراست جدید "داستان های کوتاه آمریکایی گرانتا" است اخیراً منتشر شده است. او به تازگی به بریتانیا سفر کرده تا بخشی از کتاب خود را بخواند، و روز بعد به آمریکا باز خواهد گشت. او شکیل و زیبا صحبت می کند؛ لهجه غلیظ جنوبی او به گونه ای است که انگار علائم سجاوندی را از لابه لای کلماتی که ادا می کند، می شنوی!

حسایت او به ریتم کلمات شاید تنها دلیلی باشد که بخواهیم فورد را که در سال 1944 در جکسون واقع در می سی سی پی به دنیا آمد، یک نویسنده جنوبی بدانیم؛ البته او هرگز این بر چسب را در مورد خود به کار نبرده است. او به هنگام نویسندگی بر روی پاراگراف هایش کار می کند، ویرگول ها را عقب و جلو می کند، و صدای کلماتی را که به کار برده هر بار امتحان می کند: "بعضی وقت ها جمله ای می نویسم ولی کلمه مناسبی را برای آن وسط وسط ها پیدا نمی کنم؛ خودم می دانم که در واقع دارم به دنبال کلمه ای می گردم که یک حرف A بلند و سه حرف بی صدا داشته باشد." اگر نتیجه کار ظاهراً راحت به دست بیاید نویسنده باید حواسش باشد که فریب نخورد. می گوید: "نویسندگی خود به خود حاصل نمی شود، پیشانی آدم باید حسابی چین و چروک بخورد"، شاید به همین دلیل هم باشد که او درباره بعضی از عناصر زندگی اش خیلی مطلب ننوشته – مثلاً درباره شکار و ماهیگیری – که به انجام دادن آنها علاقه مند بوده: "اگر من درباره چنین چیز هایی می نوشتم آن وقت مدام باید فکر می کردم و فکر می کردم و فکر می کردم."

ریچارد فورد به بیماری خوانش پریشی دچار است و از نظر خودش شاید به خاطر همین بیماری باید تمرکز بیشتری بر روی کار هایش داشته باشد: "من مجبورم با تلاش زیاد چیز هایی را که می شنوم و چیز هایی را که می خوانم به زور وارد تفکراتم کنم، در غیر این صورت همه اینها از دستم می روند. من گوش های تیزی دارم؛ در گذر سال ها یاد گرفتم که به انتخاب کلمات توسط دیگران و موسیقی صدای شان خوب گوش کنم؛ این کار کمک بزرگی است."

کتاب های باسکومبه در طول 21 سال به وجود آمده اند. فورد می گوید: "این کتاب با موضوع بزرگش دوره طولانی ای را در بر می گیرد، مثل اینکه فیلی را از فظا ببینی." فورد در اینجا لحظه ای مانند فرانک به نظر می رسد که با بی پروایی عبارات شگفت انگیز از هودش می سازد. به طور کلی، رمان های باسکومبه – ورزشی نویس، روز استقلال، د لی آو د لند – مانند کتب های "ربیت"ی جان آپدایک و یا رمان های "زاکرمن"ی فیلیپ راث، برررسی همه جانبه وجوه یک شخصیت هستند. فرانک – که آدمی است با رفتار های شیطنت آمیز ولی در عین حال با مزه، و تیز هوش و در عین حال کند ذهن – هرگز چیزی فرار تر از خودش نیست، حتی هنگامی که کتاب های که او را در خود جای داده اند دچار تغییر می شوند و به لحاظ حجم و پیچیدگی تغییر می کنند. او آدمی بسیار استوار و با ثبات است، و به قول توبیاس وولف: "پرنده ای نا یاب و تقریباً منقرض شده در دنیای ادبیات است." ولی خالق این شخصیت در مورد ایده شخصیت تردید دارد. فورد می گوید: "من بعد از 40 سال ساختن شخصیت های داستانی و دادن ظاهر با ثبات و متقاعد کننده و منطقی به آنها به این نتیجه رسیده ام که ما به احتمال زیاد این کار ها را در زندگی خود نیز انجام می دهیم: تمام مفهوم شخصیت همان دسترسی به رفاه و راحتی است." البته در مورد فرانک باید گفت عدم رفاه و آسایش؛ علیرغم اینکه او از طبقه متوسط و میانسال است، ولی آدم خوشبختی نیست.

رمان نویسی ریچارد فورد در آن اوایل کار به نظر می رسید که در یک مسیر متفاوت باشد. اولین رمان او به نام "تکه ای از قلب من" (1976) دو شخصیت دشوار مذکر را در جزیره ای واقع در رودخانه می سی سی پی قرار داده بود و به عنوان نویسنده مشاهده می کرد که بعد چه اتفاقی می افتد: خشونت، در میان یک سری اتفاقات دیگر. تکه ای از قلب من تنها رمان فورد است که مکان و زمان آن در جنوب قرار دارد، این رمان در طی بررسی تفکر بر انگیز وسواس و از خود بیگانگی، به نظر می رسد مؤید این دیدگاه ریچارد فور باشد که همه ما بیشتر از همه به خاطر مواجهه با رفتار های اخلاقی در عمل، به سراغ ادبیات می رویم. فورد زمان و مکان رمان بعدی اش "نهایت خوش شانسی" (1981) را در مکزیک قرار داد؛ داستان این رمان حول شخصیتی به نام "کوئین" می گردد که یک کهنه سرباز جنگ ویتنام است و حال تلاش می کند تا برادر نامزد خود را که گرفتار زندان شده، آزاد کند. کوئین هر چند هزار بار جالب تر از فرانک باسکومبه است رفتار فیلسوف منشانه و غیر نمایشی خود را با دیگران سهیم می شود؛ او مانند بسیاری از قهرمان های فورد، اهل تفکر هم هست هر چند در بیشتر مواقع اهل عمل است.

هر دو تای این رمان ها با نقد های مثبت منتقدان مواجه شدند ولی فروش متوسطی داشتند؛ تا اینکه در سال 1986 بود که رمان "ورزشی نویس" منتشر شد و شخصیتی به نام فرانک باسکومبه پا به عرصه وجود گذاشت و ریچارد فورد به نویسنده معروفی تبدیل شد. زندگی فرانک حتی در آن سال هایی که نسبتاً جوان بود هم قرین با موفقیت نبوده: پسرش فوت کرده، تلاش هایش برای نویسنده شدن با شکست مواجه شده، و ازدواجش نیز به شکست انجامیده است. قطعیت هایی که در حرفه ورزشی نویسی خود داشت رو به نابودی است. نامزدش او را آدمی گیج کننده و نا امید کننده تشخیص می دهد. فرانک در رمان "روز استقلال" (که ماجرای آن هم مانند رمان ورزشی نویس، در یک مکان کاملاً تخیلی به نام "هادام" می گذرد) تقلا می کند بدون اینکه از استعداد خود برای بد تر کردن یک موقعیت بد، استفاده کند، یک تعطیلات ملی دیگر را به خوبی و خوشی بگذراند.

فرانک باسک.مبه در آخرین قسمت از سه گانه مزبور، در حالی که 55 سال از عمرش گذشته، به یک خانه ساحلی در نزدیکی ساحل "نییو جرزی" نقل مکان می کند. او در ارتباط با همسر فعلی و قبلی خود دچار موقعیت های دردسر سازی می شود، و به لحاظ سلامت هم حال و روز خوش ندارد؛ او هم مانند خیلی از دیگر شخصیت های معروف داستانی در ادبیات آمریکا  دچار سرطان پروستات شده است. رمان "دی لی آو د لند" شاید تنها رمانی در تاریخ رمان نویسی باشد که قهرمان داستانی آن به دلیل بیماری هر 20 صفحه یک بار برای ادرار توقف بکند.

این کتاب از دو قسمت دیگر طولانی تر است؛ خود فورد بدون اینکه از او بپرسم می گوید: "202 هزار کلمه. اولش پیش خودم به این نتیجه رسیده بودم که 100 هزار کلمه مناسب است و اینکه جا دادن این همه کلمه در جای مناسب شان کار سختی است." فورد علاوه بر رمان، داستان های کوتاه هم می نویسد؛ مجموعه های داستانی او (که مجموعاً سه جلد می شوند) به اندازه رمان هایش با تحسین مواجه شده اند. یکی از داستان های مجموعه "راک اسپرینگز" (1987) که در واقع اولین مجموعه داستانی او است، به همراه داستان هایی از دونالد بارتلمی و توبیاس وولف و ریموند کارور در مجموعه "رئالیسم کثیف" انتشارات "گرانتا" که در سال 1983 منتشر شده بود، چاپ شد. (منظور از "رئالیسم کثیف" داستان هایی بودند که "الکل و سرگردانی و بی نظمی و مشکل" در آنها حرف اول را می زدند). دو مجموعه داستانی بعدی ریچارد فورد، "زنان با مردان" (1997) و "انبوه گناهان" (2002) از مشخصات اوزالیدی کار های او به شدت فاصله گرفتند. کودکی خود فورد که در محیط کارگرری "یقه-آبی" ها گذشت ممکن است به این افسانه سازی ها کمک کرده باشد، هانطور که ممکن است قضیه دوستی اش با ریموند کارور نیز به همی گونه بوده باشد. فورد و کارور در سال 1977 در جریان یک جشنواره ادبی در شهر دالاس با هم اشنا شدند، و تا زمان فوت کارور در سال 1988 با هم دوستان صمیمی ای بودند. فورد در کتاب "ریموند خوب" که در آن خاطراتی را که از دوستی اش با ریموند کارور دارد، تعریف می کند، اینگونه می نویسد: "دوره پر و پیمان و پر از خوشی و پیچیدگی و داغی بود که ما در آن زندگی را حس نمی کردیم و نمی توانستیم به عقب برویم و فقط به سمت جلو حرکت می کردیم."

ریچارد فورد هم مانند ریموند کارور در خانواده ای کتابخوان بزرگ نشد. پدر او یک تاجر سیار بود که بعضی وقت ها پسرش را تابستان ها با خود به سفر می برد تا به قول فورد مادرش فرصت استراحت پیدا کند. ریچارد تنها فرزند خانواده بود و زمانی که پدر و مادرش در دهه 30 سالگی شان بودند به دنیا آمد. فورد 16 سال بیشتر نداشت که پدرش بر اثر حمله قلبی در گذشت: "پدرم قبل از اینکه من واقعاً آینده ای داشته باشم و در حالی که فقط زمان حال را داشتم، از دنیا رفت." مادرش آنقدر عمر کرد که دو رمان اول فورد را ببیند؛ فورد می گوید مادرش خیلی از ا حمایت می کرده: "او کتب می خواند، کتاب های من را می خواند، ولی وقتی صحبت از نویسنده ها می شد فقط همینگوی و فاکنر و جان هرسی را می شناخت که الته نویسندگان درخشانی بودند."

فورد در جوانی اهل کتاب نبود. در داستان های او دعوا ها  کتک کاری های حیرت انگیزی وجود دارد. آیا در زندگی خود او خشونت زیاد وجود داشته؟ در جواب می گوید: "نه، اگر هم وجود داشته آنقدر ها زیاد نبوده"، یعنی هیچ دعوایی وجود نداشته؟ در حالی که در صندلی اش جا به جا می شود با لحن شادی می گوید: "آها! دعوا! دعوا یک حرف دیگر است. من در سال های نوجوانی زیاد دعوا می کردم، دعوا برایم یک چیز عادی بود." این پسرک کتاب نخوان سرانجام به دانشگاه دولتی میشیگان رفت و بعد هم به دانشکده حقوق که البته بعد از یک سال آن را رها کرد و به نیویورک رفت تا با همسرش "کریستینا هنسلی" که در سال 1964 با او آشنا شده بود، زندگی کند.

فورد ازدواج کرد و نویسندگی را بلافاصله پس از ازواج آغاز کرد: "تنها چیزی که من برای نویسندگی داشتم تشویق های یک معلم از میشیگان بود چون او می دانست که من به داستان نویسی علاقه مندم، و البته همسرم کریستینا هم با شور و شوق از من حمایت می کرد." این زوج پس از زندگی در نیویورک مدتی را در آمریکا سفر کردند و سپس به طور موقت در کالیفرنیا ساکن شدند. فورد در دانشگاه کالیفرنیا ثبت نام کرد و ئی. ال. داکترو (دکتروف ایرانی!) از استادان او بود. فورد در این هنگام مدتی را به تدریس نویسندگی خلاق گذراند، البته او در مورد تدریس نویسندگی خلاق افکار متناقضی دارد (هرچند هنوز هم دوره های کوتاه مدت دریس نویسندگی خلاق را در دانشگاه های مختلف برگزار می کند) ولی او در این کلاس ها دانشجویان را به جای اینکه به نوشتن کتاب تشویق کند به آنها می گوید که کتاب بخوانند. او در دانشگاه پرینستون با نویسندگانی چون جویس کرول اوتس و رابرت فاگلز کار کرد و از همکاری با انها لذت برد ولی تجربه او از تدریس ر سایر دانشگاه ها برایش چندان خوشحال کننده نبوده؛ مثلاً در بعضی از دانشگاه ها همکارانش آدم هایی کسل کننده بودند که در مورد زندگی هایی که تجربه ای در مورد شان نداشتند افکار شان تعصب آمیز و توأم با پیش داوری بود.

ریچارد فورد سال های زیادی را در مونتانا که محل وقوع بیشتر داستان های مجموعه "راک اسپرینگز" در آنجا می گذرد، زندگی کرد. کریستینا در این سال ها بیشتر از همه در نیو اورلینز بود؛ او در اینجا با شهرداری همکاری داشت. فورد به یاد می آورد که چگونه با شوق و ذوق مسیر دو هزار و دویست مایلی را که چهار روز طول می کشید رانندگی می کرد. یک روز اقامت در پاریس کافی بود تا مکان سه تا از داستان های کوتاهش در مجموعه "زنان با مردان" در این شهر رخ بدهد ("چرا پاریس؟ چرا پاریس؟ اصلاً نیازی به این سؤال نیست، هست؟" این زوج هم اکنون در کنار دریا در شهر مین زندگی می کنند.

فورد برای نگهداری وسایل خود از شیوه های سودمندی استفاده می کند؛ او دفتر هایی را که محتویات شان به خلق شخصیتی به نام "فرانک باسکومبه" انجامید در فریزر خود نگهداری می کند! دلیلش هم این است که اگر روزی حانه اش آتش گرفت آن دفتر ها نسوزند! در این فریزر البته دفتر های مربوز به رمان جدیدش که ماجرای آن در کانادا و در سال های دهه 1960 می گذرد، نگهداری می کند. می گوید: "من همیشه با عنوان "کانادا" به این رمان اشاره می کنم ولی احتمالاً نتوانم اسم آن را کانادا بگذارم." یک نفر هنوز هیچ نشده ادعا کرده که زود تر از او نام کانادا را روی کتاب خود گذاشته است. به نظر فور کانادا از اشتباهاتی که آمریکا مرتکب شده پرهیز کرده است. فورد می گوید: "حقیقت این است که نمی شود صادقانه و با حس مسؤلیت درباره ادبیات حرف زد... بدون اینکه توجه کنی که ادبیات در مقایسه با این واقعیت که آدم ها دارند به خاطر تصمیم های مسخره ابلهانی که کشور آمریکا را اداره می کنند، جان خود را از دست می دهند، هیچ است."

فرانک باسکومبه نماد خطا هایی است که از نظر فورد هموطنان او مرتکب شده اند؛ اینکه در خواب به سر می برند. فرانک ممکن است شخصیت دوست داشتنی ای باشد (هر چند همه خوانندگان این شخصیت را دوست نداشته اند) ولی او یقیناً آدم گیج و منگی است. فورد می گوید: "به نظر من همه چیز یک انتخاب است و نه محصول و نتیجه نیرو هایی که ورای کنترل ما هستند. بهترین کار این است که با زندگی مثل کتاب های خود مان برخورد کنیم؛ اینکه انگار ما نویسنده آن هستیم."